แผ่นดินไหวเกิดจากอะไร

แผ่นดินไหวเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่เกิดขึ้นเมื่อพลังงานสะสมอยู่ในเปลือกโลกถูกปลดปล่อยออกมาอย่างกะทันหัน ทำให้เกิดการสั่นสะเทือนของพื้นดิน แผ่นดินไหวสามารถเกิดขึ้นได้ในหลายพื้นที่ทั่วโลกและอาจมีความรุนแรงแตกต่างกันไป ตั้งแต่แรงสั่นสะเทือนเพียงเล็กน้อยไปจนถึงเหตุการณ์ร้ายแรงที่ก่อให้เกิดความเสียหายใหญ่หลวง บทความนี้จะอธิบายถึงสาเหตุหลักของแผ่นดินไหวและปัจจัยที่เกี่ยวข้อง

สาเหตุหลักของแผ่นดินไหว

แผ่นดินไหวเกิดจากหลายปัจจัย ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นสาเหตุหลักได้ดังนี้:

1. การเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก (Tectonic Earthquakes)

แผ่นเปลือกโลกหรือแผ่นธรณีภาคเป็นชั้นหินขนาดใหญ่ที่ลอยอยู่บนชั้นฐานธรณีภาค (asthenosphere) แผ่นเหล่านี้เคลื่อนที่อย่างช้า ๆ ตลอดเวลาเนื่องจากกระบวนการของกระแสพาความร้อนในชั้นแมนเทิล เมื่อแผ่นเปลือกโลกชนกัน แยกออกจากกัน หรือเลื่อนผ่านกัน อาจทำให้เกิดแรงกดดันสะสมจนในที่สุดพลังงานถูกปล่อยออกมาในรูปของแผ่นดินไหว

ประเภทของการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลกที่ทำให้เกิดแผ่นดินไหว ได้แก่:

• รอยเลื่อนแบบแปรสัณฐาน (Transform Faults): เกิดจากแผ่นเปลือกโลกเลื่อนผ่านกัน เช่น รอยเลื่อนซานแอนเดรียสในแคลิฟอร์เนีย
• รอยเลื่อนแบบมุดตัว (Subduction Zones): เกิดจากแผ่นเปลือกโลกมหาสมุทรมุดตัวลงไปใต้แผ่นเปลือกโลกทวีป เช่น บริเวณวงแหวนแห่งไฟในมหาสมุทรแปซิฟิก
• รอยเลื่อนแบบแยกตัว (Divergent Boundaries): เกิดจากแผ่นเปลือกโลกแยกออกจากกัน เช่น บริเวณกลางมหาสมุทรแอตแลนติก

2. ภูเขาไฟระเบิด (Volcanic Earthquakes)

แผ่นดินไหวยังสามารถเกิดจากการปะทุของภูเขาไฟได้ เมื่อแมกมาใต้เปลือกโลกเคลื่อนตัวขึ้นมาสู่ผิวโลก แรงดันที่เกิดขึ้นอาจทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนหรือแม้กระทั่งการระเบิดของภูเขาไฟซึ่งนำไปสู่แผ่นดินไหว ตัวอย่างของแผ่นดินไหวจากภูเขาไฟ ได้แก่ การปะทุของภูเขาไฟเซนต์เฮเลนส์ในสหรัฐอเมริกาและภูเขาไฟกรากะตัวในอินโดนีเซีย

3. การยุบตัวของโพรงใต้ดิน (Collapse Earthquakes)

แผ่นดินไหวสามารถเกิดขึ้นจากการยุบตัวของโพรงใต้ดิน เช่น ถ้ำใต้ดินที่พังทลาย หรือการพังทลายของเหมืองแร่ที่ถูกขุดลึกลงไปในพื้นดิน แม้ว่าแผ่นดินไหวประเภทนี้มักไม่รุนแรง แต่ก็สามารถสร้างความเสียหายในบางพื้นที่ได้

4. แผ่นดินไหวที่เกิดจากมนุษย์ (Induced Earthquakes)

กิจกรรมของมนุษย์สามารถกระตุ้นให้เกิดแผ่นดินไหวได้ เช่น การสร้างเขื่อนและอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ การขุดเจาะน้ำมันและก๊าซธรรมชาติ และการฉีดของเสียลงไปในชั้นหินลึกใต้ดิน การกระทำเหล่านี้สามารถเพิ่มความเครียดในเปลือกโลกและทำให้เกิดแผ่นดินไหว

ปัจจัยที่มีผลต่อความรุนแรงของแผ่นดินไหว

ความรุนแรงของแผ่นดินไหวขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายประการ ได้แก่:

• ขนาดของแผ่นดินไหว (Magnitude): วัดโดยมาตราริกเตอร์หรือมาตราโมเมนต์แมกนิจูด ยิ่งค่าตัวเลขสูงขึ้น แสดงว่ามีการปล่อยพลังงานมากขึ้น
• ความลึกของจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหว (Focal Depth): แผ่นดินไหวตื้นมักสร้างความเสียหายมากกว่าแผ่นดินไหวที่เกิดลึกลงไปใต้พื้นดิน
• ระยะห่างจากจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหว: ยิ่งอยู่ใกล้จุดศูนย์กลางมาก ความรุนแรงของแรงสั่นสะเทือนยิ่งมาก
• ลักษณะของชั้นดินและหิน: บางพื้นที่มีชั้นดินที่ขยายแรงสั่นสะเทือนทำให้ความเสียหายรุนแรงขึ้น

ผลกระทบของแผ่นดินไหว

แผ่นดินไหวสามารถก่อให้เกิดผลกระทบที่ร้ายแรง ได้แก่:

• การทำลายโครงสร้างพื้นฐาน เช่น อาคาร บ้านเรือน ถนน และสะพาน
• ภัยพิบัติที่เกิดตามมา เช่น สึนามิ ดินถล่ม และไฟไหม้
• ผลกระทบต่อเศรษฐกิจ เช่น การหยุดชะงักของธุรกิจ การสูญเสียทรัพย์สิน และค่าใช้จ่ายในการบูรณะฟื้นฟู
• ผลกระทบทางจิตใจและสังคม เช่น ความสูญเสียของชีวิต ความเครียดทางจิตใจ และการพลัดถิ่นของประชากร

แผ่นดินไหวเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติและมีสาเหตุหลายประการ โดยส่วนใหญ่เกิดจากการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก นอกจากนี้ยังสามารถเกิดจากการปะทุของภูเขาไฟ การยุบตัวของโพรงใต้ดิน และกิจกรรมของมนุษย์ แผ่นดินไหวสามารถส่งผลกระทบร้ายแรงทั้งต่อชีวิตและทรัพย์สินของมนุษย์ ดังนั้นการทำความเข้าใจสาเหตุของแผ่นดินไหวจึงเป็นสิ่งสำคัญเพื่อนำไปสู่การเตรียมความพร้อมและลดผลกระทบจากภัยธรรมชาตินี้ให้ได้มากที่สุด